Hep aynı suların yalnızlığında yol alıyorum. İşrak. Rus tankları geçiyor içimden. Panzerler eziyor kalbimi. Uçaksavarlar, uçuruyor başımı yerinden. Kolu kanadı olmayan bir kuşum, ergenlik günlerimden kalma.

Komünist şarkılar çalınıyor kulağıma. “Ve Çeliğe Su Verildi” diyor Nikolay Ostrovski ve öldü büyük devrimci Pavel Korçagin. Hazar kan ağladı. Taşlar soğuk kaldı. Rüzgâr doğudan esti. İçim buz kesti. Düştü yeşil sancak. Aytmatov’un Beyaz Gemi’si Hazar’a uğramadan geçip gitti. İstikamet hüzündü, güzergâhlar mahzun, kıyılar melal yüklenir mütemadiyen, gam keder dağıtır.

Bekleme beni çocuk, bir daha gelmeyecek Beyaz Gemi, uğramayacak Hazar’a, Isık Gölü’nde kaldı bütün umutlar, hayaller, yarınlar. İç savaş hiç bitmedi. Gidenlerden hiçbiri geri gelmedi. Ne Hacı Zakir ne de oğlu Hacı Elçin, bilakis bize yakın olanlar, daha evvel gidenlere katıldılar. Raskolnikov yeni kurban deneyimlerinin derdinde. 26 Aralık 1825’te anayasal bir devlet ve liberal bir düzen isteyen Dekabristler: P. Petsel, A. Puşkin, M. Volkonskaya. Sonra Halkın Dostları, Narodnikler: A. I. Herzen, N. G. Çernişevski, P. L. Lavrov. Yani, 1 Mart 1881'de Çar II Aleksandr'ın kanının dökülmesi sonuna kadar.

Hep aynı vakitte ömrümün encamına tutuluyorum. Duha. Başlayan her şey bir gün biter. Ne Neriman Nerimanov aynı çıldırtıcı yalnızlık içinde bekler. Evdeki hesap çarşıya uymaz. Troçkistlere gün doğar. Sınır boylarında güvercinler ve akbabalar beraber uçar. Domuzlar uykulu yalnızlığında. Develer pek uysal ve itaatkâr.

Evvabin sularında leyl-i kamer. Tutuşmuş bir karanlık inecek Hazar’ın sularına, sonra şafak sökecek bir başka şehrin sabahında. Şehir ve hüzün, yeni bir medeniyetin mizanı… Hicri vuslatlara gün doğmuştur evvabin sularında. Hazar’a Veda, Hüzne Merhaba…

Azerbaycan İzlenimleri

• Din ikinci planda, Batılı yaşam tarzı revaçta.
• Etnik milliyetçilikten uzak duruyorlar, Azerilik bayrağı altında toplanıyorlar.
• Ülkenin altyapısı, temel taşları hep Sovyet Rusya’sından kalma olduğu için, komünizm bir ideal ya da ideoloji olarak hala canlı, hala mühim bir alternatif.
• Azeriler, sevmediği iki ülke var, katı, dinci, mezhepçi, gerici İran ve zalim, kan dökücü, sömürgeci Ermenistan. Irki bakımdan Türkiye’ye ve fikri bakımından Rusya’ya yakınlar.
• Komünizme merkezi bir yer verdikleri gibi İslamiyet’e merkezi bir yer vermiyorlar.
• Gürcülerle ya da diğer Türkî Cumhuriyetlerle normal ilişki yürütmek istiyorlar.
• Başta doğal gaz olmak üzere “yer altı zenginliklerin cenneti” Azerbaycan, Avrasya, Asya ve Ortadoğu’da önemli bir yere sahip.  Devletler politikalarını yaparken Azerbaycan’ın yer altı zenginliklerinin cenneti olduğunu göz önünde bulundururlar. 
• On milyonluk nüfus olmanın hem avantajları hem de dezavantajları var. Avantaj herkese kolay ulaşılabilirlik, alt ve üst yapı imkânlarından herkesin faydalanması… Dezavantaj, Azerbaycan’ı kolay yutulur lokma gösteriyor. Örneğin, nüfusunun nerdeyse tamamı Azeri olan Tebriz neden İranlıların elinde… Nasıl oldu da Ermeniler Dağlık Karabağ’ı Azerbaycan’dan aldılar.   
• Nerdeyse çeyrek asırdır ülkeyi Aliyevler yönetiyor, bir senelik Ebul Fezl Elçibey dönemi hariç. Halk evvel baba Haydar Aliyev’i, sonra oğul İlham Aliyev’i seçti. Seçimle gelen Aliyevlerin, bilhassa Haydar Aliyev’in resimlerinin her yerde olması bunun göstergesi. Aliyevler halka göre hareket ediyorlar, halkın sesine kulak veriyorlar, halk ne istiyorsa onu yapıyorlar. Geçen senelerde öğrenciler arasında bir müsabaka varmış Bakü’de, Ermeni öğrenciler de gelecekmiş, halk istememiş, tepki göstermiş, protesto etmiş, İlham Aliyev de hemen halkın yanında görünmüş, Ermeni öğrencilerin gelmesini istememiş. Sonra Aliyevler, özgürlüğü sonuna kadar kullanıyorlar, herkesin kendisini ifade etme hakkı var. Baskı yok. Yardım ve dayanışma var. Mesela Karabağ’dan göç ettirilen bir milyona yakın kişiye Azerbaycan’da yerleşim yerleri vermiş, istedikleri dilde eğitim alma hakları tanımışlar.
• İklimin sert olması, insanlarını sert, kaba görünümlü yapıyor ama gerçekte Azeriler iyi, anlayışlı, yardımsever insanlar.