Brezilya 215 milyon nüfusuyla dünyada dördüncü büyük demokrasi ve 12. büyük ekonomi.

Pek çok açıdan Latin Amerika kıtasının lideri konumunda bulunması, Brezilya’ya olaÄŸan dışı ilave ağırlık kazandırıyor.

Lula da Silva, ekim seçimlerinde radikal saÄŸcı mevcut CumhurbaÅŸkanı Jair Bolsonaro’yu maÄŸlup etti ve 1 Ocak’ta Brezilya bayrağının renklerini taşıyan kuÅŸağı omzuna takarak yeni görevine baÅŸladı.

Tarihi yemin törenine Avrupa dahil dünyanın her köÅŸesinden çok sayıda siyasi temsilci, o arada 19 devlet baÅŸkanı katıldı. Türkiye’deki siyasi çevrelerin ilgisini gösteren bir iÅŸaret izleyemedik.

Sendikacılık kökenli Ä°ÅŸçi Partisi lideri Lula dünyanın bildiÄŸi bir isim. Daha önce sekiz yıl CumhurbaÅŸkanlığı yaptı (2003-2010), özellikle sefalet içinde debelenen on milyonların yaÅŸam kalitesini sıçratarak göz kamaÅŸtırıcı baÅŸarılar kazandı.

Lula aynı zamanda gönüllü iklim ve çevre eylemcisi. Türkiye’nin yedi katı büyüklüÄŸündeki dünyanın akciÄŸeri Amazon ormanlarını korumak için her zaman yoÄŸun uÄŸraÅŸ verdi.

Lula’nın siyasi mücadelesini kısa süre önce ”Dünyanın vicdanı Lula…” baÅŸlığı altında özetledim. Onun döneminde Brezilya’nın milli geliri 2.6 trilyon dolara yükselmiÅŸ, dünyanın sekizinci büyük ekonomisi olmuÅŸtu. Åžimdi 1.6 trilyon.

Amazonlar dahil, Bolsonaro’nun karanlık iktidar yıllarında Lula’nın baÅŸarıları büyük ölçüde söküme-yıkıma uÄŸradı. Åžimdi yine on milyonlarca aç insan sokaklarda dolanıyor. Brezilya daha parçalanmış ve kavgalı bir topluma dönüÅŸtü.

Lula 2010’da cumhurbaÅŸkanlığını gönüllü olarak bırakmıştı, isteseydi kolaylıkla tekrar seçilebilirdi. Daha sonra maruz kaldığı zulüm, hapishane yılları ve Brezilya’nın yaÅŸadığı acı deneyimler, onu tekrar aday olmaya zorladı.

78 yaşında üçüncü kez aynı göreve geldi.

Lula zafer konuÅŸmasında; sivil, her kesimi kapsayan, ırkçılık karşıtı, uzlaÅŸmacı ve yeÅŸil bir hükümet kuracağını açıkladı.

Pek çok ÅŸey, Lula’nın yeni dönemde daha dönüÅŸümcü bir lider olacağına iÅŸaret ediyor.

Ä°lk görevi sefaletin ve açlığın üzerine yürümek, ekonomik büyümeyi tekrar rayına oturtmak, sosyal bölünmüÅŸlükleri aÅŸarak gerginliklerin törpülendiÄŸi, uzlaÅŸmacı ve barışçı Brezilya hedefine doÄŸru yol almak olacak.

Eminim aynı zamanda Brezilya’yı yeÅŸil süper güç ve karbonsuz topluma geçiÅŸin öncülerinden birine dönüÅŸtürmeye çalışacak.

Lula aynı zamanda küresel sorunları yakından izleyen ve net tavır almaktan çekinmeyen cesur bir siyaset adamı. 2022’nin en kritik jeopolitik geliÅŸmesi Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasına karşı çıktı. Ama aynı zamanda Batılı liderlerin ve Ukraynalı siyasetçilerin barış için asla yeterli çaba göstermeyiÅŸini sert sözlerle eleÅŸtirdi.

Lula iktidarının bizi daha yakından ilgilendiren yönü muhtemelen, Ukrayna savaşının yol açtığı ve yıllarca sürecek artçı sarsıntılar sırasında hissedeceÄŸiz.

Lula herhalde dönüÅŸümcü ve etkili bir küresel aktör olacak.

*     *     *

Ukrayna savaşının ne zaman ve nasıl son bulacağı henüz belli deÄŸil.

Ama küresel jeopolitik geliÅŸmelerin gidiÅŸ yönü hakkında ÅŸimdiden görünen net geliÅŸmeler var.

Ä°lerde tarihçiler muhtemelen Amerika’nın küresel liderliÄŸinin son buluÅŸunun, çok kutuplu dünyaya geçiÅŸin dönüm noktası olarak 2022 yılını gösterecek.

SavaÅŸ baÅŸladıktan sonra henüz iki ay dahi geçmeden; Ukrayna, Rusya, Avrupa dahil herkesin kaybedeceÄŸini, buna Amerika’nın da dahil olduÄŸunu yazmıştım. GeliÅŸmeler ÅŸimdilik o yönde.

Biden yönetimi önce Rusya’nın yaklaşık 300 milyar dolar rezervine el koydu. Ardından, Rusya’yı uluslararası para transfer sistemi SWIFT dışına attı. Üstelik, Batılı ülkelerin ihtiyaç duyduÄŸu ürünler için Rusya’ya ödeme yapılmasına istisna getirerek. Aralık ayı başından itibaren Rusya petrolü için narh (tavan fiyat) uygulaması baÅŸlattı.

Bu uygulamaların hiçbiri BirleÅŸmiÅŸ Milletler kararına dayanmıyor. Washington’un keyfi ve tek başına aldığı kararlar. Batılı ülkeler dışında, dünyada bu kararları onaylayan ve uygulamaya katılan yok.

Biden yönetimi, doları ve SWIFT gibi dolar baÄŸlantılı sistemleri kendi dış politikasını baÅŸka ülkelere dayatmak için silah olarak kullanıyor.

Bu olanağı sağlayan, doların başlıca uluslararası rezerv para olması.

Halbuki eski BaÅŸkan Barack Obama veya eski Hazine Bakanı Jack Lew gibi saÄŸduyusu daha güçlü Amerikalı siyasetçiler, doları silah olarak kullanırken dikkatli olmak gerektiÄŸini hep vurguladı (mealen):  

“Doların gücünü kullanarak, baÅŸka devletlerin dış politikasını dikte edemeyiz. Bunun denemek bile onları Amerikan finansal sisteminin dışına ittirebilir. Onlar bizim borçlarımızı satın alan ülkeler olduÄŸu için, bu tür uygulamalar kendi ekonomimize büyük zarar verir, o arada doların dünyanın rezerve parası rolünün sorgulanmasına yol açar.”

Ama Biden eski patronunun önerilerine pek kulak asmadı. Çünkü kendi sözcükleriyle “Amerika’nın dünyaya liderlik ettiÄŸini göstermek için” iktidara gelmiÅŸti.

O zihniyete göre, yarın Yunanistan Ege’de karasularını 12 mile çıkarırsa ve ihtilaf çıkarsa, Washington Türkiye’nin döviz rezervlerine el koyabilir, SWIFT dışına atabilir, dilediÄŸi ihraç ürününe narh koyabilir. HoÅŸuna gitmeyen bir geliÅŸme nedeniyle, herhangi bir ülkeye aynısını yapabilir.

Åžimdi pek çok ülke bu olasılığı düÅŸünerek, dolar dışında rezerv para ve ABD’nin denetimi dışında uluslararası para transfer sistemi geliÅŸtirmeye çalışıyor. Epey mesafe alındı.

Küresel finansın Avrupa’daki en güçlü kalelerinden Ä°sviçre bankası Credit Suiss’in araÅŸtırma müdürü Zoltan Pozsar, 2022’nin son günlerinde o geliÅŸmeleri ayrıntılı anlatan iki önemli makale yayınladı.

Pozsar’a göre yeni bir küresel finans sitemi doÄŸuyor. Söz konusu olan “petrodoların günbatımı”. DeÄŸiÅŸik para birimlerinin oluÅŸturduÄŸu bir döviz sepeti uluslararası rezerv para olarak kullanılacak. Uluslararası para transferi için SWIFT dışında, reel zamanlı iÅŸleyen yeni bir sistem oluÅŸuyor (mBridge).

Yeni iÅŸleyiÅŸte Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’nın oluÅŸturduÄŸu BRICS önemli bir iÅŸleve sahip. Åžimdiden 15 civarında ülke BRICS’e katılmak istiyor (Türkiye dahil).

BRICS, Avrupa BirliÄŸi benzeri siyasal birlik hedefleyen bir yapı deÄŸil. EÅŸitlik ve iç iÅŸlerine karışmama temelinde iÅŸbirliÄŸi yaparak, üye ülkeler için özellikle finansal olanaklar ve ekonomik geliÅŸme fırsatları yaratmayı hedefliyor.

Yeni sisteminin oluÅŸumunda Brezilya liderinin önde gelen rol oynayacağını tahmin edebiliriz. Lula’ya göre BRICS’in önemli kuruluÅŸ amaçlarından biri, kendi para birimini yaratmak ve ticarette dolara karşı bağımsızlık kazanmak.

Lula’nın anlattığına göre, önceki baÅŸkanlık döneminde ABD lideri Obama arayarak sorar: “Yeni bir para, yeni bir Avro mu yaratacaksınız?” Yanıtı “Hayır. Sadece dolardan kurtulmaya çalışıyorum. Dolara bağımlı olmamaya çalışıyorum…” olur.

Bugün koÅŸullar Lula’nın amacına ulaÅŸabilmesi için daha uygun.