Ekonomi doğal olay değil, insanların yönettiği bir faaliyettir. Bir ülkede ekonominin iyi veya kötü gitmesi, tamamen o ülkenin yönetimiyle ilgilidir. Ekonomi iyi yönetilirse iyi, kötü yönetilirse kötü gider.

Tabii bir de dış nedenlerden kaynaklanan bölgesel veya küresel krizler olabilir. Avro bölgesindeki kriz, o para birimini kullanan bütün ülkeleri etkiler. 2008’de yaşadığımız türden küresel finansal krizlerin etkisi, dünyanın hemen her köşesinde hissedilir.

Ekonominin nasıl gittiğini ifade eden pek çok gösterge vardır. Ancak bir ülkenin ekonomik performansı anlatmak için ilk ve en çok kullanılan gösterge, kişi başına düşen gelir ve değişimidir.

Kişi başına gelir ve değişimi başka ülkelerle kıyaslanarak yapılırsa, olası dış etkiler de dikkate alınmış olur.

2013’den bugüne Türkiye’de kişi başına düşen gelir değişimini farklı ülkelerdeki değişimle karşılaştırdım. 2013’ü seçmemin nedeni, AKP’nin ekonomi dahil hemen her alanda kökten değiştirdiği siyasetinin özellikle o yıldan itibaren belirginlik kazanması.

Derlediğim verilerin hepsini metnin sonundaki tabloda özetledim. Bütün veriler bu konuda en çok başvurulan kaynak Dünya Bankası’ndan alındı.

Türkiye’de kişi başına gelir 2013-2019 arasında 12.519 dolardan 9.042 dolara geriledi. Altı yılda düşüş oranı -%27,8.

İlk mukayese bölgesi 27 üyeli Avrupa Birliği olabilir. AB’nin en fakir iki ülkesi komşularımız Bulgaristan ve Romanya. İncelenen dönemde kişi başına gelir Türkiye -%27,8 gerilerken, bu iki ülkede sırasıyla %24,5 ve %35,2 arttı.

2013’te Türkiye’de kişi başına gelir Bulgaristan’dan %64, Romanya’dan %31 daha yüksekti. 2019’da AB’nin en fakir iki ülkesi de Türkiye’yi geçti. Şimdi Romanya bizden %43, Bulgaristan %5 daha iyi.

Aradaki büyük farkın kısa sürede hızla kapanması ve Türkiye’nin AB’nin en fakir iki ülkesinden daha fakir duruma düşmesi, esasen tek başına yeterince yürek burkucu bir durum.

Kişi başına gelir Türkiye’de -%27.8 gerilerken, 27 üyeli AB’nin tamamında ortalama %5 arttı. 2013’te Türkiye’de kişi başı gelir AB ortalamasının %37’si iken (12.519/33.557), şimdi bu oran %26’ya (9.042/35.199) düştü.

AB’de zenginlik Türkiye fakirlik artıyor, aradaki fark açılıyor.

27 AB ülkesine kıyasla Türkiye, sadece mutlak gelir değil, değişim oranı açısından da en sonda yer alıyor. 2013’den bu yana gidişi Türkiye’de daha kötü tek bir ülke yok.

Genel bir kural olarak aynı artış oranı, düşük gelir düzeyinde yüksek gelir düzeyine göre daha kolay sağlanır. Aşağıdaki tabloda 27 AB ülkesi için verilen artış oranları bu genel kurala uygun görünüyor.

27 AB ülkesini 2013 gelir düzeyine göre sıraladım. En yüksek gelir sahibi 10 ülkenin ortalama artış oranı %2,5. Buna karşılık en düşük gelire sahip 10 ülkenin ortalama artış oranı %19,0 (bu iki değer tabloda gösterilmedi).

Türkiye o açıdan da olumsuz rekor sahibi. En düşük gelir grubunda olmasına rağmen, artış oranı açık ara en başarısız ülke.

Türkiye hariç AB’de altı aday ülke var. Eski Yugoslavya’nın 1990’lar iç savaşında ağır yaralar almış Bosna-Hersek, Karadağ, Kosova, Makedonya, Sırbistan ve Avrupa’nın en fakir ülkesi Arnavutluk.

Türkiye’nin -%27,8 gerilediği dönemde bu altı ülkenin her biri kişi başına gelirini artırdı, hiç birinde düşüş yok. Aşağıdaki tabloda bunlar için sadece toplam sonuç gösterildi. Ortalama artış %16,4.

Tabii dünya Avrupa ve AB’den ibaret değil. Türkiye’nin ait olduğu iki grubu daha inceledim: OECD ve Üst Orta Gelir Grubu ülkeler.

OECD’ye üye dünyanın değişik bölgesinden 37 ülke var. İncelediğimiz dönemde OECD’de ortalama kişi başına gelir %5,2 artmış. Türkiye’den daha düşük performansa sahip tek ülke yok. Türkiye’de kişi başına gelir, OECD ortalamasına göre %33’ten %23’e düşmüş.

Kişi başına geliri belirli bir aralıkta olan ülkeler Üst Orta Gelir Grubu adı altında toplanıyor. Türkiye dahil dünyanın her kıtasından 56 ülke bu grupta yer alıyor. 2013-2019 arası Türkiye’de büyük çöküş yaşanırken, bu grupta ortalama kişi başına gelir 8.070’den 9.040 dolara çıkmış, %12 artmış. Türkiye’den daha başarısız performans gösteren tek bir ülke yok.

Ya tüm dünyayı dikkate alırsak nasıl oluyor?

İncelediğimiz dönemde dünyada kişi başına gelir 10.782 dolardan 11.429 dolara çıkmış. Türkiye dünya ortalamasının %16 üstündeyken, %21 altına düşmüş. Ne kadar hazin!

Bu üzücü durum karşısında aklıma şu soru geldi: Kişi başına geliri daha hızlı düşen, yani dünyada Türkiye’den daha hızlı fakirleşen bir ülke acaba var mı? Aradım, bulamadım.

Yedi ülkeye özellikle baktım. Amerika’nın yıllardır ağır ambargo altında ezdiği İran. Sonsuz savaşlar sarmalı içinde kıvranan Suriye, Irak, Afganistan. Bir de Ukrayna, Arjantin, Venezüella.

Son üçü, Kredi Risk Primi (CDS, Credit Default Swap) Türkiye’yle beraber dünyada en kötü dört ülkeyi oluşturuyor. Bir başka deyişle, aldığı krediyi geri ödeyememe riski en yüksek dört ülke. Arjantin büyük ölçüde iflas etmiş kabul ediliyor.

Suriye, İran ve Venezüella için Dünya Bankası’nda son yıllara ait veriler bulunmuyor.

Diğer dördü Irak, Afganistan, Ukrayna ve Arjantin’in her birinde kişi başına gelir, incelediğimiz dönemde düşmüş. Ama hiç birinde Türkiye’de olduğu kadar şiddetli değil; daha az oranda, daha yavaş (-%9 ila -%23 arası).

Maliye Bakanı’nın son açıklamasına göre 2020 milli gelir öngörüsü 702 milyar dolar. Bu öngörü tutsa dahi, kişi başı gelir yaklaşık 8300 dolara gerileyecek ve bir yıllık düşüş -%8,2 olacak. 2013-2019 dönemindeki toplam düşüş -%27,8, yıllık ortalama -%5.3 düşüşe karşı geliyor. Kaldı ki milli gelir 702 milyar doların altında gerçekleşebilir.

Yani içinde bulunduğumuz 2020’de Türkiye’nin durumu daha iyiye değil daha kötüye gidiyor.

Acı sonuç, dünyada en kötü yönetilen ekonomi Türkiye’de. Dünyada en hızlı fakirleşen ülke Türkiye.