Önceki yazımızda, Amerika’nın Kaliforniya eyaleti ekonomik hasılasının yarısına sahip olmayan Rusya’nın, Ukrayna’ya iliÅŸkin taleplerini özetledik.

GeçtiÄŸimiz hafta baÅŸlayan müzakerelerde, taraflar sadece taban tabana zıt görüÅŸlerini tekrarladı. Washington sözcüleri, Ukrayna’nın NATO dışında kalması seçeneÄŸini konuÅŸmaya deÄŸer dahi görmedi (non-starter).

Washington, Ukrayna’ya NATO kapısını açık tutmakta ve silah temin etmekte kararlıyız diyor. DiÄŸer taraftan Ukrayna’nın gelecek on yıl içinde NATO üyesi yapılmayacağını yüksek sesle fısıldıyor, Rusya askeri harekâta baÅŸlarsa NATO’nun savaÅŸa girmeyeceÄŸini, Ukrayna’nın tek başına kalacağını ve sadece ağır yaptırımlar uygulanacağını söylüyor.

Bu sorumsuz bir politika. Ä°ÅŸin sonunda en kazançlı, hatta belki tek kazançlı çıkan taraf herhalde Çin olacak.

Ama saÄŸduyulu bir siyaset mümkün. Ä°ÅŸte çözüm önerisi:

Ukrayna her türlü askeri ittifakın dışında kalacak. Buna karşılık Rusya, Ukrayna’nın bağımsızlığını ve toprak bütünlüÄŸünü kabul edecek. Ukrayna, dış siyasi ve ekonomik iliÅŸkilerini Batı, Rusya veya baÅŸkalarıyla, dilediÄŸi gibi yürütecek.

Defalarca yazdım, aslında en baÅŸta yapılması gereken buydu. Benzer modeli Finlandiya uyguladı, çok baÅŸarılı oldu.  Üstelik Ukrayna’da olaÄŸanüstü ilave avantajlar söz konusu.

Ukrayna iç siyasetinde, Finlandiya’dan farklı olarak, deÄŸiÅŸik görüÅŸler arasında sert çatışmalar var, uzlaÅŸamıyorlar. Böyle bir çözüm iç siyasetteki gerginliÄŸi azaltacak, Ukrayna’da demokratik ve ekonomik geliÅŸmenin önünü açacak.

Amerika ve Rusya arasında Avrupa’daki stratejik silahların sınırlandırılması dahil diÄŸer sorunlar daha kolay çözülebilecek.

Ayrılıkçı Donbas sorununun çözümü kolaylaÅŸacak. Donbas’a özerklik verilerek Ukrayna egemenliÄŸine dönmesini Rusya’nın kabul edeceÄŸi belli.

Amerika Çin’e odaklanmak istiyor. Rusya ile büyük bir çatışmadan kaçınılarak o yol açılacak. Rusya akıldışı bir ÅŸekilde Çin’le daha güçlü iÅŸbirliÄŸine ittirilmemiÅŸ olacak.

Sorunun en derinlerinde, Avrupa ile DoÄŸu Slavları arasında er veya geç baÅŸarılması gereken büyük tarihi uzlaÅŸma yatıyor. Tıpkı asırlar boyu savaÅŸ yapan Fransa Almanya uzlaÅŸması gibi. En büyük kazanç tam o noktada.

DoÄŸu Slavları arasında (Ruslar, Ukraynalılar ve Belaruslar) bugün en ileri demokrasiye sahip ülke Ukrayna’nın istikrarlı ÅŸekilde demokrasi ve refah yolunda ilerlemesi, Rusya ve Belarusya’yı deÄŸiÅŸim yönünde etkileyecek, büyük tarihi uzlaÅŸma kolaylaÅŸacak. Aksine, savaÅŸ seçeneÄŸi tarihi uzlaÅŸmayı çok uzun yıllar erteleyecek.

Rusya’nın herhalde geri vermeye yanaÅŸmayacağı Kırım çözülmemiÅŸ konu olarak kalacak. EÄŸer bu seçenek baÅŸtan uygulansaydı, Rusya Kırım’ı yutmamış olacaktı. Bu da, Batılı liderlerin vahim yanlışlarının bedeli olarak hafızalarımızda yaÅŸayacak. Kırım konusuna tekrar döneceÄŸiz.

En büyük engel, Batılı sivil ve asker liderlerin büyük kısmının düne kadar savunduÄŸu çizgiden dönüÅŸ yapma ihtiyacı. Geri adım kolay deÄŸil. Amerikalı ÅŸahinler, oy desteÄŸi düÅŸmekte olan ve görevdeki ilk yılında Afganistan bozgunu yaÅŸayan Biden yönetimine cepheden saldırı baÅŸlatacak.

Åžu ara kamuoyunda en etkili konumda bulunan ÅŸahinlerin çoÄŸunun içi boÅŸ söylemine göre krizin nedeni, otoriter Vladimir Putin’in paranoyak ve 21. yüzyılın gerçeklerinden kopuk olması, Rusların genlerine iÅŸlemiÅŸ saldırganlık eÄŸilimleri, vs.

Evet, Putin’in Rusya’sında baskı rejimi var. Muhaliflere karşı hemen her yöntem kullanılıyor. Kremlin’in en etkili muhalifi Aleksey Navalni, zehirlendikten sonra tesadüfen ölümden kurtuldu. Kendisi ve yakın arkadaÅŸları hapse adıldı, yüzden fazla ÅŸehirde kurduÄŸu örgüt dağıtıldı.

Ancak kendi açıklamalarından bilindiÄŸi kadar, Navalni’nin Ukrayna’ya bakış tarzı Putin’in görüÅŸlerinden çok farklı deÄŸil.

Ayrıca, Rusya’daki otoriter rejim Amerika’nın yanlışlarını haklı çıkarmaya yetmez.

Uluslararası iliÅŸkilerde ‘hayati çıkarlara dönük tehdit’ kavramı için yapılan en iyi tanımlardan biri, bir devletin son çare olarak o tehdide karşı savaÅŸa girmeyi göze alıp almayacağıdır.

Yakın çevresinde hasım gördüÄŸü oluÅŸumları yok etmek için en çok askeri ve baÅŸka her türlü müdahaleye baÅŸvuran ülke Amerika’dır. Küba füze krizi tek örnek deÄŸildir.

AnlaÅŸma olmazsa Rusya muhtemelen askeri harekât baÅŸlatacak. Batı savaÅŸmayacak çünkü onlar için Ukrayna hayati çıkar deÄŸil. NATO’nun güvenilirliÄŸi ağır bir darbe yiyecek.

Ukrayna’da sert tavır sadece Putin’in deÄŸil, aynı zamanda kurumların tercihi. Otoriter Rus devletinin kurumları etkili iÅŸliyor. DışiÅŸleri Bakanı Sergey Lavrov veya Savunma Bakanı Sergey Åžoygu gibi kritik kurumların başındaki isimler yıllardır bu görevi yapıyor, kendi alanlarında güçlü birikime sahip.

Ama Moskova’da esas iktidar çekirdeÄŸi, yaklaşık 30 yıldır Putin’le beraber hareket eden Sovyet istihbarat servisi KGB kökenli isimlerden oluÅŸuyor. “Silovki” (güçlü adamlar) diye anılan bu kiÅŸiler, kendilerinden biri olan Putin’in Rusya’nın başına gelmesinde hayli etkili olmuÅŸtu. Åžimdi üst düzey görevlerde bulunan çok sayıda Silovki, Ukrayna’da ödünsüz tavır istiyor.

Güçlü adamlarda biri Nikolay PatruÅŸev, Güvenlik Konseyi’nin başında. Yaygın iddialara göre, Çeçen savaşına bahane yaratmak için düzenlenen ve çok sayıda insanın öldüÄŸü kanlı sabotajların arkasında PatruÅŸev vardı.

Bir baÅŸkası eski KGB subayı Ä°gor Seçin, özel petrol ÅŸirketlerine hemen her yöntemi kullanarak el koyma operasyonlarını yönetti, ÅŸimdi en büyük petrol-gaz ÅŸirketi Rosneft’in başında. Halk arasında adı, kurgu filmlerde gücün karanlık yüzünü temsil eden Darth Vader.

Meraklılara, Moskova’da iktidarın nasıl iÅŸlediÄŸinin çarpıcı hikayesini anlatan Catherine Belton’un “Putin’in Adamları” kitabını öneririm.

Putin, askeri seçeneÄŸe yöneldiÄŸinde karşılaÅŸacağı riskleri asgari hatayla hesaplama ÅŸansına sahip.

Ukrayna 2014’e göre daha güçlü. Ama yine de, 2012’den bu yana modernleÅŸme projesi yürüten Rusya ordusu büyük üstünlüÄŸe sahip. Yıldırım savaşı ile (blitzkrieg) Ukrayna ordusunu saatler içinde büyük ölçüde saf dışı bırakabilir.

Halkın desteÄŸi Ukrayna konusunda Putin’in arkasında ve cepheden ağır zayiatlar gelmediÄŸi sürece devam etmesi beklenebilir.

Rusya’nın döviz rezervleri rekor düzeyde, 620 milyar dolar. Yıllık ithalatı 320 milyar dolar, ağır ekonomik yaptırımlara yıllarca dayanabilir.

Yaptırımlardan biri olarak, Almanya’ya doÄŸal gaz taşıyan North Stream 2 hattının iÅŸletmeye alınmayacağı vurgulanıyor. Ama bu iki ucu keskin bıçak. Rusya sürpriz yapabilir, North Stream 1 hattında arıza çıkabilir. Ukraynalı milliyetçiler, kendi topraklarından geçen gaz hatlarını havaya uçurabilir. Avrupa’da zaten aşırı yüksek gaz fiyatı astronomik düzeylere fırlayabilir.

Rusya’ya uygulanacak sert yaptırımlara Avrupa ülkelerinin uzun süre oybirliÄŸiyle destek vermesi zor.

En ağır önlem Rusya’nın uluslararası ödeme sistemi SWIFT dışına çıkarılması olabilir. O durumda Rusya ekonomisi kadar Rusya’yla iÅŸ yapan Batılı ÅŸirketler de büyük kayıplara uÄŸrayacak. Rusya ve Çin yıllardır SWIFT dışında kendi ödeme sistemlerini geliÅŸtirmeye çalışıyor, çok yol alındı. Beraber hareket ederlerse, SWIFT’e rakip yeni ödeme sistemine dünyanın kavuÅŸması hız kazanabilir.

Son tahlilde Kremlin’in kararını belirleyecek faktör güvenlik olacak. Moskova’ya göre güvenlik açısından Ukrayna, Batı’yla siyasi ve ekonomik iliÅŸkilerden daha hayati. Son 200 yıl içinde Rus devleti iki kez mahvolma eÅŸiÄŸini yaÅŸadı; Napolyon ve Hitler saldırılarının ikisi de batıdan geldi. Batı cephesini saÄŸlam tutmak Rusya için, Putin’den bağımsız bir varoluÅŸsal ihtiyaç.

Askeri seçenek düÄŸmesine basılırsa, Rusya’nın olası hedefleri Ukrayna’nın ikinci büyük ÅŸehri Harkov, Donbas’ın batısındaki sanayi bölgesi (Dnipropetrovsk, Zaporojye, vs.), Karadeniz’in incisi Odesa veya bunların bir kısmı olabilir. Bu bölgeler Rusça konuÅŸanların daha çok yaÅŸadığı yerler.

Putin göz kamaÅŸtırıcı bir zafer listesi elde edebilir. Kırım ana karaya baÄŸlanacak, Azak Denizi tamamen Rus denizine dönüÅŸecek. Ukrayna neredeyse yarısını ve en önemli sanayi kentlerini kaybedecek, ekonomisi ağır darbe yiyecek. Karadeniz’e kıyısı kalmayan bir kara devletine dönüÅŸecek, Batı’nın Karadeniz’den tehdit yolu kapanacak. Rus askerleri Moldavya sınırına ulaÅŸacak, hemen oradaki Rusya yanlısı Transdinyester Cumhuriyeti vatandaÅŸları onları kucaklayarak karşılayacak.

Çariçe 2. Katerina 18. yüzyılın sonuna doÄŸru önce Kırım’ı, sonra hemen batısındaki sahilleri Osmanlıdan aldı, Hacıbey kasabasının olduÄŸu yere modern Odesa ÅŸehrini kurdu. Tarihe Büyük Katerina olarak geçti. Åžimdi 250 yıl sonra, Karadeniz sahilinde aynı iki bölgeyi geri alırsa, Putin niçin Rus tarihine Büyük Vladimir diye geçmesin?

Son olarak Ukrayna’nın yürek parçalayıcı durumuna iÅŸaret etmek istiyorum. Bağımsızlık öncesinde Ukrayna’nın demokrasi tecrübesi hiç yoktu. Ä°ÅŸ başına gelen demokrasi tecrübesi zayıf liderler, nüfusun Batı ve Rusya yanlısı iki büyük kesimi arasında uzlaÅŸma saÄŸlayamadı, devamlı kavga ettiler. Batılı ülkeler yangına körükle gitti.

Son yapılan 2019 seçimlerinde cumhurbaÅŸkanlığına komedyen Volodimir Zelenski (41) seçildi. Siyaset ve devlet tecrübesi sıfırdı. Televizyonda “Halkın Hizmetkarı” adıyla yaptığı komedi programı ona ülke çapında ÅŸöhret kazandırmıştı. Seçime birkaç ay kala aynı adla parti kurdu ve kazandı.

Zelenski kampanya sırasında Rusya’yla barış sözü verdi. Seçildikten kısa süre sonra, sorunu askeri yoldan çözme hevesine kapıldı. O arada Meclis BaÅŸkanlığı, Ä°stihbarat BaÅŸkanlığı, Güvenlik Danışmanlığı gibi en üst düzey görevlere kendisi gibi komedyen ve deneyimsiz yakın arkadaÅŸlarını getirdi.

Korkarım Ukrayna komedyenler yönetiminde trajediler yaÅŸayabilir. Stalin ve Hitler tecrübelerinden sonra, Ukrayna halkı bir kez daha en büyük bedel ödeyen taraf olabilir.

Ukrayna krizinin Avrasya’da dengeleri nasıl etkileyeceÄŸini ve Türkiye’yi ilgilendiren yönlerini, bir baÅŸka yazıda ele alacağız.